Istorijat Seminara za društvene nauke

PRVIH PEDESET GODINA SEMINARA ZA DRUŠTVENE NAUKE

Tradicija Seminara za društvene nauke Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu duga je više od pola veka. Osnovan je 1962. godine, izborom doktora filozofije Miloša Ilića za docenta na predmetu Osnovi nauke o društvu.¹ Od samog početka, dajući stvaralački doprinos studijama književnosti i jezika, Seminar je povezivao studije jezika i književnosti sa filozofskim, sociološkim i psihološkim istraživanjima iz kojih će se, po prvi put na Univerzitetu u Beogradu, sistematski razvijati opšta teorija kulture. Miloš Ilić zasniva predmet Sociologija kulture i umetnosti,² a potom se nastavni program širi predmetima Estetika, Kulturologija i Komunikologija. U takvom razvoju Seminara od posebnog značaja su pedagoški i plodni naučni rad prof. dr Sretena Petrovića,³ koji obuhvata opsežni opus estetike, kulturologije, etnologije, kao i prof. dr Jasne Janićijević,⁴ koja je dala značajan doprinos u teoriji komunikacija. Kreativni spektar predmeta nadgrađuje Pedagoška psihologija prof. dr Dragana Krstića,⁵ čiji rad nastavljaju prof. dr Ljubomir Žiropađa⁶ i prof. dr Ljiljana Miočinović⁷ osmišljavanjem niza predmeta psihološke provenijencije povezanih sa pedagoškim procesima učenja i čitanja. Prof dr Ratko Nešković⁸ kao asistent honorarnog profesora Gligorija Zaječaranovića počinje rad na predmetu Osnove marksizma i samoupravnog socijalizma, tada obaveznom ideološkom okviru na svim fakultetima socijalističke Jugoslavije, a svoj angažman nastavlja predajući Istoriju filozofije, koju je takođe predavao i prof. dr Luka Prošić.⁹

Danas Seminar nudi spektar neophodnih opšteobrazovnih, teorijsko-metodoloških predmeta koji daju studentima opštu panoramu savremenih humanističkih ideja i njihovog kulturno istorijskog korena što čini neophodan temelj modernog akademskog obrazovanja, kao i etičkog i građanskog vaspitanja. Na osnovnom studijama Uvod u filozofiju i Uvod u estetiku predaje prof. dr Želimir Vukašinović,¹⁰ Uvod u komunikologiju i Uvod u kulturologiju prof. dr Zorica Tomić,¹¹ Pedagošku psihologiju i Razvojnu psihologiju doc. dr Maja Savić i doc. dr Dobrinka Kuzmanović,¹² Uvod u ekologiju doc. dr Milijana Đorđević¹³, a Etiku u nauci i kulturi, Teoriju kulture i civilizacije, i Kulturnu antropologiju prof. dr Aleksandar Petrović.¹⁴ Na master studijama prof. dr Želimir Vukašinović predaje Filozofiju književnosti, a na doktorskim predmet Fenomenologija i književnost. Prof. dr Zorica Tomić na master studijama predaje Interkulturnu komunikaciju, a na doktorskim predmete Psihoanaliza i kultura i Komunikacija i javnost. Prof. dr Aleksandar Petrović na master studijama predaje Kulturnu istoriju Indije i Uvod u kulturu interneta, a na doktorskim studijama premete Laza Kostić i istorija nauke i Teorija krize i kultura Jugoslavije. Doc. dr Maja Savić na master studijama predaje predmet Jezik i kognicija, a na doktorskim Poreklo i razvoj jezičke sposobnosti.

Potvrda visokih rezultata koje je Seminar ostvario u svom poluvekovnom radu je i izbor nastavnika Seminara, prof. Miloša Ilića i prof. Ratka Neškovića, za dekane Filološkog fakulteta (u mandatnom periodu od 1973. do 1975. godine i od 2002. do 2006. godine), kao i prof. dr Jasne Janićijević za v. d. dekanicu od 1987. do 1988, i prodekanice za nauku 1985–1987.

Nastavnici Seminara za društvene nauke aktivni su ne samo na pedagoškom već i na istraživačkom i javnom planu. Učestvovali i učestvuju u naučnim projektima koje finansira Ministarstvo za nauku, kao i međunarodnim projektima u saradnji sa uglednim naučnim ustanovama u svetu. Organizovali su niz naučnih skupova, članovi su akademija i stručnih društava, kao i redakcija domaćih i međunarodnih naučnih časopisa. Prisutni su u nacionalnom kulturnom životu, težeći da predavanjima i drugim oblicima rada prenesu iskustva svog javnog i profesionalnog angažmana na studente. Dr Zorica Tomić je bila ambasadorka Republike Srbije u UNESKO nastojeći da svojim delovanjem na međunarodnom planu doprinese zaštiti i afirmaciji kulturnog nasleđa i identiteta Srbije. Dr Aleksandar Petrović, objavljivanjem arhivskih spisa, kritičkih rečnika, priređivanjem dela M. Milankovića i B. Vongara, studijskim izložbama, muzeološkim postavkama, brojnim predavanjima na univerzitetima i akademijama u nas i u svetu, ukazivao je na stvaralačke potencijale i visoke domete srpske naučne misli i kulture u celini. Sve ovo Seminaru daje kapacitet, legitimitet i moralni kredibilitet da, pored osnovnog gradiva, studente upoznaje i sa velikim idejnim strujanjima koja prevazilaze granice pojedinih nacija i kultura i oblikuju lice budućnosti.

Sekretarske poslove u Seminaru za društvene nauke obavlja Izabela Beljić.

1 Prof. dr Miloš Ilić (Jagodina 1924 – ) završio je studije na Filozofskom fakultetu u Beogradu i profesorsku karijeru započeo početkom pedesetih godina u Svetozarevu, gde je u Gimnaziji predavao psihologiju, logiku i filozofiju. Doktorsku disertaciju Logičke osnove teorije verovatnoće odbranio je na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Ljubljani. Rukovodio je nizom socioloških projekata, jedan je od osnivača i glavni urednik časopisa za književnost i umetnost studenata Univerziteta u Beogradu Vidici, bio je jedan od pokretača i članova redakcije časopisa Sociologija Jugoslovenskog udruženja za sociologiju, socijalnu psihologiju i antropologiju od 1951. do 1961. godine, a bio je i član redakcije časopisa Kulturni život. Sarađivao je sa Radio-Beogradom u osnivanju i radu Trećeg programa i istoimenog časopisa. Tokom 1965–66. godine izabran je za predsednika Srpskog sociološkog društva, a od 1970. godine bio je u dva mandata član redakcijskog saveta Književnih novina. Bio je 1959. godine na studijskom boravku u Parizu (kod prof. Žorža Fridmana i prof. Alena Turea), potom i na studijskim boravcima u Londonu i Sidneju. Učestvovao na brojnim međunarodnim kongresima sociologije Objavio je monografije Logičke osnove teorije verovatnoće (1962), Sociologija kulture i umetnosti (devet izdanja 1966–1991), Teorija i filozofija stvaralaštva (1979), Kultureme – eseji iz kulture i umetnosti (pet izdanja 1974–1989), Naučno istraživanje – Opšta metodologija (1994, 1996). Osnovao je 2013. legat u Gimnaziji u Jagodini poklonivši ličnu biblioteku sa preko pet stotina knjiga.

2 Na ovom predmetu kraće vreme je bila asistentkinja Dušica Nikačević koja nije birana u viša zvanja jer je ubrzo napustila Seminar.

3 Prof. dr Sreten Petrović (Svrljig 1940 – ) doktorirao je na Filozofskom fakultetu u Sarajevu 1971. tezom Šelingova misao u estetici nemačkog klasičnog idealizma, gde je i magistrirao 1966. Na Filološki fakultet došao je 1969. kada je izabran u zvanje asistenta za Sociologiju kulture i umetnosti. Od 1982. je redovni profesor na predmetima Kulturologija i Uvod u estetiku. Za svoj naučni rad dobio je nagradu Veselin Masleša u Sarajevu 1989, nagradu Saveza jugoslovenskih izdavača 1989, Laza Kostić u Novom Sadu 1997. Gostujući profesor na Fakultetu za sociologiju u Ljubljani. Usavršavao se na studijskim boravcima u Lajpcigu, Bohumu i Frankfurtu. Objavio je preko trideset monografija među kojima su Estetika i ideologija. Uvod u metaestiku (1972), Uvod u antičku retoriku (1972), Negativna estetika, Šelingovo mesto u estetici nemačkog idealizma (1972), Estetika i sociologija (1975), Retorika – Teorijsko i istorijsko razmatranje (1975), Savremena sociologija umetnosti (1979), Metafizika i psihologija slike (1986), Umetnost i simboličke forme (1989), Boja i savremeno srpsko slikarstvo (1989), Estetika (1994), Kič kao sudbina (1997), Mitologija raskršća (1993), Uvod u kulturu Srba (1993), Mitologija – Kultura – Civilizacija (1995), Kultura i civilizacija (1997), Mitologija Srba. Sistem srpske mitologije (1999, Dekonstrukcija estetike (2006), Za autonomiju umetnosti (2010).

4 Prof. dr Jasna (Stojkov) Janićijević (Beograd 1943 – Beograd 2013). Filozofski fakultet (grupa za engleski jezik i književnost i francuski jezik) završila je u Sarajevu 1965. godine. Pri kraju studija u Sarajevu, 1964. upisala se na Filološki fakultet u Beogradu, grupa Opšta književnost sa teorijom, gde je diplomirala 1968. godine. Za vreme postdiplomskih studija bila je u Engleskoj na Holovej koledžu kod Londona, kao i na univerzitetu u Averistvitu u Velsu gde je prikupljala građu za svoj rad o Džemsu Džojsu, potom i u Kembridžu gde je pohađala seminar iz savremene engleske književnosti. Pedagoški rad počinje na Kolarčevom narodnom univerzitetu gde radi kao profesorka engleskog jezika od 1968–1971. godine. Karijeru univerzitetske profesorke započinje 1971. godine na Filološkom fakultetu u zvanju asistentkinje-pripravnice za predmet Sociologija kulture i umetnosti. U zvanje docentkinje izabrana je 1984. godine. Za vanrednu profesorku izabrana je 1995. godine za predmet Kulturologija, a za redovnu profesorku 2000. godine. Bila je na studijskim usavršavanjima u Francuskoj (1985) i u SAD (1987–1988; 1995. i 1997). Bila je angažovana u međunarodnom projektu Women Beyound Borders koji je završen izložbom dvanaest likovnih umetnica Srbije čija su dela izlagana širom sveta. Pored opšteg kursa, bavila se i problemima kulture i komunikacije i držala poseban kurs pod nazivom Teorija informacija i komunikacija, a istovremeno i druge kurseve na smerovima za Organizaciju kulturnih delatnosti i Novinarstvo, a zatim i kurs iz Kulturne animacije. U okviru specijalističkih studija na Filološkom fakultetu bila je rukovoditeljka i stalna mentorka na smeru za Organizaciju kulturnih delatnosti, rukovodila i učestvovala u više komisija za magistarske i doktorske disertacije kao i u komisijama za izbore. Sarađivala je u značajnim časopisima na prostoru Jugoslavije: Naši dani, Marksistička misao, Gledišta, Književnost i jezik, Srpski jezik, Treći program, Književne novine, Bratstvo itd. Bila je i potpredsednica Saveta Filološkog fakulteta, člaica različitih komisija, a u periodu od 1985–1987 prodekanica za nastavu i vršiteljka dužnosti dekana 1987–1988. Bila je i članica redakcije Marksističke misli, predsednica SIZ-a kulture opštine Stari Grad (1984–1989), zatim pomoćnica ministra za kulturu Srbije (1989–1992), jedna od inicijatora za obnavljanje časopisa Bratstvo, organa Društva Sveti Sava, čija je generalna sekretarka i postala. Na njenu inicijativu štampana je monografija o razrušenim spomenicima Srpske pravoslavne crkve u Hrvatskoj, u ratu 1991–1992. godine. Objavila je dela: Shema i forme (1986), Recepcija umetnosti (koautorka 1996), Komunikacija i kultura (dva izdanja: 2000 i 2007). Od 1962. do 2011. godine publikovala je 69 bibliografskih jedinica.

5 Prof. dr Dragan Krstić (1929–2006), psiholog iz prve posleratne generacije psihologa. Usavršavao se na studijskim boravcima u Njujorku, Parizu, Moskvi, Lenjingradu i Londonu. Na Filološkom fakultetu od 1974. do penzionisanja 1994. godine predaje Pedagošku psihologiju. Njegov udžbenik, Učenje i razvoj, prvi te vrste kod nas, doživeo je više izdanja. Godine 1986. izašlo je prvo izdanje njegovog kapitalnog Psihološkog rečnika, sa 5.300 odrednica na 900 strana – u to vreme autorskog i izdavačkog podviga. Rečnik je više puta ponavljan i dopunjavan. Prof. Dragan Krstić je gotovo trideset godina (1960–1988) vodio tajni dnevnik ne otkrivajući ga čak ni sopstvenim ukućanima. Na preko pet hiljada stranica Krstić je zabeležio ono što u socialističkoj Jugoslaviji nije moglo da se kaže. Prvi tom njegovog rukopisa, Psihološke beleške 1960–1967, objavljen sredinom 2014, prava je riznica dubokih studija o duhu vremena, psihologiji modernog čoveka, o licu i naličju savremenih društava Istoka i Zapada, o književnosti, filmu, svakodnevnom životu, sudbini pojedinca u vrtlogu svakovrsnih ideoloških stremljenja.

6 Prof. dr Ljubomir Žiropađa, redovni profesor. Na Filološkom fakultetu je radio od 1979. do 2018. godine. Predavao je Razvojnu psihologiju, Pedagošku psihologiju, Uvod u psihologiju i Psihologiju čitanja. Autor je udžbenika Psihologija (šest izdanja), Uvod u psihologiju (tri izdanja) i Razvojna psihologija (u koautorstvu s Lj. Miočinović, dva izdanja).

7 Ljiljana Miočinović (1939– ) redovna profesorka Pedagoške psihologije na Filološkom fakultetu od 1995. Pre toga radila u Institutu za pedagoška istraživanja prvo kao istraživačica, a potom kao direktorka. Penzionisana 2007. Glavna dela: Kognitivni i afektivni činioci u moralnom razvoju (1988), Pijažeova teorija intelektualnog razvoja (2002), Moralni razvoj i moralno vaspitanje (2004). Bavila se i prevođenjem psihološke literature (prevela je dela Maslova, Olporta, Sternberga, Šotera i dr.).

8 Prof. dr Ratko Nešković (Donji Statovac 1941 – Beograd 2009). Studije filozofije upisao je1959. na Filozofskom fakultetu Beogradu i diplomirao 1963. Radio je kao profesor filozofije, sociologije, logike i psihologije u Prvoj beogradskoj gimnaziji, a od 1974. je izabran za asistenta na Seminaru za društvene nauke za predmet Osnove marksizma i samoupravnog socijalizma. Njegova profesorska karijera počinje 1979. u zvanju docenta. Za vanrednog profesora izabran je 1983, a za redovnog 1988. godine, kada predaje Filozofske osnove marksizma koji on, u skladu sa ideološkim promenama, menja i do kraja univerzitetske karijere predaje Uvod u filozofiju. Bio je upravnik Seminara više puta, član Saveta, a za dekana Filološkog fakulteta je biran 2002-2006. godine. Bio je glavni urednik Gledišta, član redakcije Književnih novina, odgovorni urednik Marksističke misli. Sarađivao je u gotovo svim značajnim stručnim časopisima u zemlji: Socijalizam, Kultura, Gledišta, Marksističke teme, Naše teme, Stvaranje, Pregled, Sociologija, Treći program. Objavio je knjige: Filozofija i istinska zajednica: filozofske osnove marksizma (sedam izdanja u periodu 1982–1994), Srednjovekovna filozofija (dva izdanja: 2000. i 2004), Renesansna filozofija: experimentum media etatis (2009). Od 1969–2009. godine publikovao je 171 bibliografsku jedinicu.

9 Prof. dr Luka Prošić (1935– ) je u zvanju redovnog profesora predavao Uvod u filozofiju na Seminaru za društvene nauke Filološkog fakulteta u Beogradu do 2003. godine. Predavao je Istoriju socijalnih teorija i Sociologiju saznanja na Filozofskom fakultetu u Nišu, na Filozofskom fakultetu u Prištini Istoriju filozofije, a na Filološko-umetničkom fakultetu u Kragujevcu Uvod u filozofiju. Područje istraživanja: istorija socijalnih teorija, sociologija saznanja, istorija filozofije, teorija književnosti i poezije. Pored studija iz filozofije i društvenih nauka objavio je knjige: Igra i vreme; Reč i rod; Jesmo jednom; Filozofske osnove mladog Marksa; Hajdegerove slike; Nikuda; Stara grčka filozofija; Uvod u filozofiju: Istorija filozofije; Uspinjanje uz čistotu; Romski eseji; Melpomena. Bio je urednik časopisa Gradina.

10 Prof. dr Želimir Vukašinović. Studije filozofije započeo je na Odseku za filozofiju i sociologiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu 1990. godine, nastavio na Odseku za filozofiju na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, 1993–95, a završio ih na Swinburne University u Melburnu 1996. godine. Na istom fakultetu završio Honours studije (Honours I class). Godine 1998. dobio je stipendiju La Trobe University iz Melburna, gde je u toku doktorskih studija asistirao na predmetima: 1. Philosophy of Human Psychology, 2. Psychoanalysis, Self and World, 3. Theories of a Good Life. Godine 2003. doktorirao je filozofiju odbranivši tezu: Being and Philosophising or Heidegger’s Hermeneutics of Being. Godine 2005. izabran za docenta za Estetiku i Uvod u filozofiju na Odseku za filozofiju Filozofskog fakulteta u Istočnom Sarajevu. Iste godine je izabran za docenta za oblast Filozofija, predmeti: Uvod u filozofiju i Uvod u estetiku, na Odseku za filologiju Filološko-umetničkog fakulteta Univerziteta u Kragujevcu. U zvanje docenta za predmet Uvod u filozofiju na Seminaru za društvene nauke Filološkog fakulteta u Beogradu je biran 2008. godine, a u zvanje vanrednog profesora 2019. godine. Objavio je monografije: 1. Dvoknjižje Kompozicija filozofije: Po-etika pada i Genealogija istorije budućnosti, 2. Bivstvovanje, hermeneutika, subjekt, 3. Ne čitaj kako je napisano /ogledi iz filozofije književnosti/; knjige poezije: Lirika predaje, Gravitacija duše, Otpad, 14, Fitilj, Histerion, Ljubav ili prije nego što pomislim na smrt; filozofem Grafiti. Glavni je i odgovorni urednik časopisa Diskursi – društvo, religija, kultura, CEIR, Sarajevo. Od 2011. godine angažovan je na projektu 178018 Društvene krize i savremena srpska književnost i kultura: nacionalni, regionalni, evropski i globalni okvir koji finansira Ministarstvo za nauku i tehnološki razvoj Republike Srbije.

11 Prof. dr Zorica Tomić izabrana je za redovnu profesorku 2009. i predaje Uvod u kulturologiju i Uvod u komunikologiju. Diplomirala je na Katedri za filozofiju Filozofskog fakulteta u Beogradu gde je i doktorirala s temom Koncept muške kulture u delu Ota Vajningera. Bila je gostujuća profesorka na Fakultetu političkih nauka u Beogradu (Javno mnenje), na Fakultetu za kulturu i medije Megatrend univerziteta (Komunikologija, Javno mnenje), a po pozivu je održala više predavanja na inostranim univerzitetima (Sorbona, Oksford, Amherst i dr.) Autorka je šest knjiga i više stručnih i naučnih radova.

12 Doc. dr Maja Savić diplomirala je 2001. na katedri za psihologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu, gde je nastavila i postdiplomske studije i 2004. odbranila magistarsku tezu Usvajanje predloga u srpskom jezikuna uzrastu od 18 do 48 meseci pod mentorstvom prof. dr Aleksandra Kostića. Doktorsku tezu pod nazivom Usvajanje glagolskog aspekta u razvoju govora pod mentorstvom prof. dr Aleksandra Kostića, odbranila je 2011. na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Oblasti interesovanja i istraživanja: razvojna psiholingvistika, razvojni jezički poremećaji, kognitivna psihologija.

13 Doc. dr Milijana Đorđević (Jablanica 1960– ). Fakultet Odbrane i zaštite završila je 1984. godine, a poslediplomske studije 1991. odbranivši tezu Planiranje-funkcija upravljanja i rukovođenja civilnom zaštitom. Od 1985. do kraja 1986. godine radila na Poljoprivrednom fakultetu u zvanju asistentkinje-pripravnice, a od januara 1987. godine do danas na Filološkom fakultetu. Doktorat iz oblasti civilne zaštite i zaštite životne sredine završila je na matičnom fakultetu 1999. godine odbranivši disertaciju Uloga civilne zaštite u rešavanju ekoloških problema u miru i ratu. Od 2000. godine izabrana je u zvanje docentkinje Filološkog fakulteta za predmet Socijalna ekologija. Sada predaje Uvod u ekologiju. Koautorka je knjige Civilna odbrana (1996), pet skripti Socijalna ekologija, više stručnih i naučnih radova iz oblasti odbrane i zaštite, te zaštite životne sredine i monografije: Uloga civilne zaštite u rešavanju ekoloških problema u Srbiji i Crnoj Gori (2006), Prevencija ugrožavanja životne sredine u funkciji razvoja društva (2007), Demokratija i životna sredina (koautorka, 2008), Uvod u ekologiju (2011), Životna sredina (2019).

14 Dr Aleksandar Petrović za redovnog profesora Kulturne antropologije na Filološkom fakultetu u Beogradu izabran je 2011. godine. Diplomirao je 1978. godine na istom fakultetu, na kome je 1981. odbranio magistarsku tezu Umetnost i tehnologija (mentori: Sreten Petrović, Nikola Milošević, Zoran Gavrilović). Doktorsku disertaciju Filozofija harmonije Laze Kostića i Koste Stojanovića odbranio na Centru za multidisciplinarne studije Univerziteta u Beogradu. Kao student, uređivao je fakultetski časopis Znak, potom i listove Student i Vidici. Dopisni je član Académie internationale d’histoire des sciences iz Pariza, član Odeljenja društvenih nauka Matice srpske, sekretar Odbora SANU za delo Milutina Milankovića, predsednik Srpskog društva za istoriju nauke, potpredsednik komiteta Čovek i biosfera Nacionalne komisije za saradnju sa UNESKO, član Naučnog saveta Centralnog instituta za konzervaciju, član Saveta smera za istoriju nauke Univerziteta u Beogradu. Monografije je objavio u Ruskoj akademiji nauka, Srpskoj akademiji nauka, Matici srpskoj i Univerzitetu u Beogradu. Objavio je preko sto naučnih radova u zemlji i inostranstvu, priredio je deset tomova sabranih dela Milutina Milankovića, nagrađenih 1997. kao izdavački poduhvat godine, kao i sedam tomova izabranih dela B. Wongara. Držao je predavanja po pozivu u Grčkoj, Rusiji i Indiji. Pokrenuo je i uređivao časopis za istoriju nauke Flogiston (SANU i Zavod za udžbenike), a urednik je u međunarodnim naučnim časopisima Newsletter for the History of Science in South Eastern Europe, National Hellenic Research Foundation, Athens, Greece; Almagest, International Journal for the History of Scientific Ideas, Brepols Publishers, Belgium; People Say, Toronto, Canada; Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis, Cracow, Poland; Modern Research Studies, University of Agartala, India. Rukovodilac je nacionalnog naučnog projekta Antropologija promene klime: istorijski uzroci i društvene promene.