Istorijat Grupe za češki jezik, književnost, kulturu

Osnivanje srpske bohemistike u bliskoj je vezi sa delatnošću profesora Radovana Košutića (1866–1949), čijom je zaslugom bila formirana posebna Katedra za istočne i zapadne slovenske jezike i književnosti na Velikoj školi u Beogradu. Profesor Košutić je radio na ovoj Katedri sve do početka Drugog svetskog rata, držeći kurseve iz ruskog i poljskog jezika. Međutim, konačnom nastanku beogradske bohemistike doprinela su još dva važna faktora. Pre svega, radi se o potpisivanju kulturne konvencije između Čehoslovačke i Jugoslavije nakon Prvog svetskog rata, na osnovu koje su bile uspostavljene bliske veze između Univerziteta i naučnih institucija dve zemlje, a samim tim bila je realizovana i razmena studenata. Potom je ustanovljenju bohemistike na Univerzitetu doprinelo i prisustvo dr Otokara Kolmana (1887–1955) u periodu između dva svetska rata, koji je ovde radio u svojstvu lektora za češki jezik. Dr Otokar Kolman je po struci bio klasičan filolog, te je kasnije na Beogradskom univerzitetu položio srpskohrvatsku lingvistiku, a na Karlovom univerzitetu je doktorirao na češkim prevodima Gorskog vjenca. Ovaj istaknuti naučni radnik, držao je kurseve češkog jezika od 1925. do kraja školske 1939/40. godine.

Odmah posle Drugog svetskog rata bila je izvršena reorganizacija Katedre za istočne i zapadne slovenske jezike i književnosti, u vezi sa čime su bile grupisane srodne discipline, što je zahtevalo osnivanje tri odeljene grupe slavističkih nauka (ruski, poljski i češki jezik i književnost). Ovakav plan počeo je da se primenjuje od 1946. godine kada su na Katedri bili izabrani sledeći nastavnici: dr Radovan Lalić za vanrednog profesora ruske književnosti i šefa katedre, dr Krešimir Georgijević za docenta češke i slovačke književnosti i dr Kiril Taranovski za docenta ruskog jezika.

Jedan od osnivača beogradske bohemistike na pomenutoj Katedri bio je profesor Krešimir Georgijević (1907–1975) koji je završio slavistiku u Zagrebu, a u Pragu je studirao češki i slovački jezik i književnost. Na Filozofskom fakultetu u Beogradu je od 1946. godine predavao poljsku i češku književnost i jezik u zvanju docenta, a 1951. bio je izabran za redovnog profesora hrvatske književnosti. Objavio je Gramatiku češkog jezika (Beograd 1949) i Pregled češke i slovačke književnosti (Beograd 1950), publikacije koje su generacijama studenata pomagale da steknu osnovna znanja iz oblasti češkog jezika i književnosti. Iz političkih razloga, profesor je prerano i nepravedno bio penzionisan 1959. godine. Naučnim radom je ipak nastavio da se bavi u svojstvu urednika Češko-srpskohrvatskog i Poljsko-srpskohrvatskog rečnika SANU (1954–1968), koji je konačno objavio Zavod za udžbenike i nastavna sredstva 2000. godine u Beogradu.

Profesor Dragutin Mirković (1921–1998) je tokom 1950. godine diplomirao na Filozofskom fakultetu u Beogradu na grupi za češki jezik, češku i slovačku književnost, a iste godine je bio izabran za asistenta Instituta za istočne i zapadne slovenske jezike i književnosti SANU, gde je radio na izradi pomenutog Češko-srpskohrvatskog rečnika. Na Katedru za istočne i zapadne slovenske jezike i književnosti prešao je da radi 1954, a tokom 1986. postao je redovni profesor Filološkog fakulteta u Beogradu. Profesor Mirković je iza sebe ostavio veliki naučni doprinos srpskoj bohemistici svojom doktorskom disertacijom Govori Čeha u Slavoniji (Daruvar i okolina) u kome se opisuju češki govori daruvarske oblasti. Osim ovog značajnog rada, bio je i autor udžbenika (skripata) pod nazivom: Hláskosloví jazyka českého i Tvarosloví jazyka českého. Prof. D. Mirkovića posebno je zanimala tematika prevođenja, budući da je i sam prevodio dela čeških klasika. Više od trideset godina, do poslednjeg dana života, predavao je obimno gradivo istorije češke i slovačke književnosti podeljeno u četiri kursa (od stare češke i slovačke književnosti do češke književnosti 20.veka). Pored ove delatnosti, nekoliko godina je zajedno sa Dušanom Kvapilom predavao češku književnost i jezik kao drugi slovenski jezik na Katedri slavistike Filozofskog fakulteta u Prištini. Bio je mentor nekolicini bohemista i slovakista pri izradi magistarskih i doktorskih radova.

Drugi doajen beogradske bohemistike je  profesorka Stojanka Popović (1922–1988), koja je studirala češki i ruski jezik na Filozofskom fakultetu u Pragu kao stipendista češke vlade u periodu od 1945. do 1948. Odmah potom, nastavila je studije slavistike na Filozofskom fakultetu u Beogradu, gde je 1950. diplomirala na Grupi za češki jezik i književnost. Dr Stojanka Popović je predavala na Katedri za slavistiku u zvanju docenta do odlaska u penziju 1987. godine.

Statutom Filološkog fakulteta od 1962. Katedra za istočne i zapadne slovenske jezike i književnosti pretvorena je u Odsek za slavistiku. Grupa za češki jezik i književnost imala je dve varijante: a) Češki jezik i književnost i b) Slovački jezik i književnost. Od 1949. do 1963. na Katedri je diplomiralo 25 bohemista. Već formiranu Katedru, koju su držala dva stuba oličena u ličnostima profesora Stojanke Popović i Dragutina Mirkovića, osnaživali su strani lektori koji su dolazili na naš fakultet na osnovu konvencije o kulturnoj saradnji. Češki lektori ostajali su na Katedri godinu, dve ili neki čak i duže, i svako od njih na svoj način utkao se u istorijat srpske bohemistike. Posle već pomenutog dr Otokara Kolmana, čiji boravak u Beogradu je prekinut početkom Drugog svetskog rata, neposredno posle rata na Katedri kao lektor za češki jezik radi Vladimir Matejček. To je bila školska 1947/48. a u zborniku „Slavistika“ (1948) ostalo je zabeleženo, da je dan uoči rezolucije Informbiroa jedan od tridest dvoje potpisanih osnivača Slavističkog društva Srbije bio je i V. Matejček. Zbog rezolucije, punih pet godina od 1948. do 1953. Katedra nije imala kontakte sa slavistima iz Čehoslovačke. Kada se saradnja ponovo normalizovala, krajem sedamdesetih godina dvadesetog veka, češki lektor na našoj katedri bila je Dobrosava Berg, između ostalog i autorka kompletnog udžbenika češkog jezika sa gramatikom, tekstovima, konverzacijom i rečnikom, koji je bio sastavljen za srpske studente. Zatim se sedamdesetih godina smenjuju sledeći lektori: Zdenjek Urban, Miroslav Hleborad, Stanislava Sikorova, Ana Kremzer, pa osamdesetih Jirži Pavelka, Jan Šturala, Eva Mahu, Eva Palasova, Marie Černa. Krajem devedesetih godina na mestu lektora za češki jezik radio je Vaclav Štepanek, koga potom nasleđuju Jaromir Linda, Zdenjek Andrle, Petr Janeš i Denisa Valkova.

Uz navedene strane lektore, važnu ulogu u obrazovanju studenata bohemistike imaju domaći lektori, u vezi sa čime izdvajamo doprinos Dušana Kvapila (1934–2009). Osnove svog obrazovanja Dušan Kvapil stekao je u Osijeku, a potom je studirao slavistiku na univerzitetima u Zagrebu, Beogradu i Pragu, gde je 1977. godine stekao zvanje doktora filozofije i radio kao lektor za srpskohrvatski jezik na Katedri za slavistiku Filozofskog fakultetu Karlovog univerziteta (1975–1978). Profesionalni akademski put Dušana Kvapila bio je najavljen desetogodišnjom praksom u češkoj redakciji beogradskog Radija Jugoslavija. Nakon toga je sve do penzionisanja 2002. godine neprekidno radio na Katedri za slavistiku Filološkog fakulteta u Beogradu, gde je predavao češki jezik. Njegove često nekonformističke metode nastave izgradile su za četiri decenije pedagoškog rada veliki broj vrsnih bohemista i prevodilaca. Većina sadašnjih nastavnika na bohemistici su njegovi đaci. Među njima, od polovine devedesetih godina češku književnost predaje Aleksandra Korda-Petrović,  potom se u nastavu iz češkog jezika uključuje Katarina Mitrićević-Štepanek, a od 2005. godine u izvođenje nastave iz češke književnosti i Ivana Kočevski.

Na čelu ove nove generacije nastavnika na beogradskoj bohemistici stoji prof. dr Verica Koprivica, koja je od osamdesetih godina predstavljala glavni oslonac pedagoškog kolektiva na Grupi za češki jezik i književnost. Njena predavanja iz fonetike, morfologije, sintakse i istorije češkog jezika slušale su generacije studenata, dok je naučnim i mentorskim radom uspela da osnaži pedagoški i naučni doprinos beogradske bohemistike.

U zvanju višeg lektora od 2002. godine na bohemistici predaje Vladislava Stamenković (1946–2022). Bogato prevodilačko iskustvo i znanja stečena tokom studija na Karlovom univerzitetu u Pragu unela su nove sadržaje i metode u nastavu češkog jezika.  

Profesor Jaromir Linda, koji je posle više godina lektorskog rada na beogradskoj bohemistici  izabran u zvanje vanrednog profesora za češki jezik, dao je poseban doprinos nastavi  u okviru reformi nastavnih planova i programa, kada su studije stranog jezika na Filološkom fakultetu akreditovane ne samo za izučavanje jezika i književnosti, već i za izučavanje kulture češkog naroda. Profesor Linda osmišljava i realizuje nove predmete kao što su Uvod u bohemistiku, Češke realije, Kulturna istorija Češke, Starija češka (i slovačka) leksikografija, kao i predmete na master studijama.

Sa Bolonjskom reformom visokog obrazovanja beogradska bohemistika u velikoj meri je izmenila svoj profil prilagođavajući se novom studijskom programu koji je jedinstven za izučavanje svih stranih jezika na Filološkom fakultetu u Beogradu. Prema tom programu češki jezik, književnost i kulturu izučavaju ne samo bohemisti, već i ostali slavisti i neslavisti. Nastavni kadar se proširio, pa tako danas na studijskom programu Češki jezik, književnost, kultura predaju prof. dr Aleksandra Korda-Petrović, prof. dr Ivana Kočevski, doc. dr Katarina Mitrićević-Štepanek, doc. dr Snežana Popović i master Nataša Srdić. Bez obzira na izmene i novine u nastavnom planu i programu, sa sigurnošću se može reći da je u današnji pedagoški rad ugrađena tradicija beogradske bohemistike duga skoro čitav vek.

Nastavnici i studenti naše grupe tesno sarađuju sa češkim univerzitetima, uključeni su u programe razmene studenata i profesora, organizuju se gostujuća predavanja (gde izdvajamo saradnju sa prof. dr Vaclavom Štepanekom sa Masarikovog univerziteta u Brnu), neguje se plodna saradnja sa Češkom ambasadom u Beogradu i sa udruženjem Češka beseda Beograd.

Podaci govore da je na našoj Katedri od 1946. do 2010. godine diplomiralo ukupno 167 bohemista, a od tada studije na Grupi za češki jezik, književnost, kulturu završi u proseku osam studenata godišnje.